कला मार्फत नेपाल र बंगलादेश बीच अटुट सम्बन्ध : एससी सुमन

 सौन्दर्य अनुभवहरू सधैं अद्वितीय हुन्छन् । तिनीहरु सँगको एकल प्रवेश गुणस्तर छ जुन सबै भागहरूमा फैलिन्छ र संरचना प्रदान गर्दछ । यसले हामीलाई मानिसको रूपमा हामी के हौं भनेर बुझ्न मद्दत गर्छ र हामी कसरी एकअर्कासँग सम्बन्ध राख्छौं भनेर प्रभाव पार्छ । कलाकार भनेको चित्रकार वा संगीतकार वा लेखक मात्र होइन, संसारलाई अरूभन्दा अलि फरक ढंगले हेर्ने व्यक्ति हो । यो एक रचनात्मक सोच नेतृत्व हो जहाँ कलाकारले आफ्नो व्यक्तित्व, विचारहरूको स्कूल र उसको जन्मजात उपहार र प्रतिभा मार्फत मानिसहरूलाई प्रभाव पार्छ । नेपाल–बंगलादेशबीच कूटनीतिक सम्बन्ध स्थापना भएको आधा दशक पूरा भएको छ । 

 नेपाल -बंगलादेश मित्रताको पच्चास वर्ष पुगेको उप्लक्षमा नेपाली राजदुतावास, बंगलादेश र नेपाल -बंगलादेश फ्रेण्डशिप सोसाइटीको संयुक्त आयोजनामा यो साता बंगलादेशको राजधानी ढाकामा 'नेपाल र बंगलादेश कला संस्कृति उत्सव- 2023' धुमधाम सँग मनाइदै छ । जसमा दुई देशका चित्रकार, संगीतकार, नर्तक, फोटोग्राफरको सहभागिता रहेको छ । 

ढाकेश्वरी मन्दिर ढाका नगरको  सबैभन्दा महत्वपूर्ण मन्दिर हो । यसै ढाकेश्वरी देवीको नाउँमा ढाकाको नामकरण गरिएको छ । भारतको विभाजन भन्दा पहिले सम्म ढाकेश्वरी देवी मन्दिर सम्पूर्ण हिन्दुको शक्तिपूजक समाजको लागि आस्थाको ठूलो केन्द्र थियो । १२रौं शताब्दीमा सेन राजवंशको बल्लाल सेनले ढाकेश्वरी देवी मन्दिरको निर्माण गरेका थिए । ढाकेश्वरी पीठ शक्तिपीठ हो, यहाँ सतीको आभूषण खसेको थियोे ।  

बंगलादेशको राजधानी ढाकामा बंगलादेश शिल्पकला एकेडेमीमा मंगलबार देखि नेपाल–बंगलादेश कला तथा संस्कृति महोत्सव २०२३ नामक पाँचदिने सांस्कृतिक महोत्सव चल्दै छ । नेपाल र बंगलादेश बीच कूटनीतिक सम्बन्ध स्थापना भएको ५० औं वर्षगाँठको उपलक्ष्यमा ढाका स्थित नेपाली राजदूतावास र बंगलादेश–नेपाल फ्रेन्डसिप सोसाइटीले संयुक्त रुपमा महोत्सव आयोजना गरेको हो । 

महोत्सवमा चित्रकला तथा फोटोग्राफी प्रदर्शनी, सांस्कृतिक कार्यक्रम र छलफल हुनेछ । राष्ट्रिय कला ग्यालरी अडिटोरियममा आयोजित उद्घाटन समारोहमा बंगलादेशीय शिक्षामन्त्री दिपु मोनी प्रमुख अतिथिका रुपमा उपस्थित थिए । कार्यक्रममा परराष्ट्र मन्त्रालय पश्चिमका सचिव शब्बीर अहमद चौधरी, बंगलादेशका लागि नेपाली राजदूत घनश्याम भण्डारी, बंगलादेश शिल्पकला एकेडेमीका सचिव सलाहुद्दिन अहमद, बंगलादेश–नेपाल फ्रेन्डसिप सोसाइटीका अध्यक्ष मोशिउर अहमद र नेपाली कलाकारहरु सहभागी थिए । दिपु मोनीले महोत्सवले नेपाल र बंगलादेशबीचको सम्बन्धलाई थप मजबुत बनाउने बताए ।

‘दुई देशबीचको सांस्कृतिक आदानप्रदानलाई प्रवद्र्धन गर्न आयोजकले गरेको प्रयासका लागि म धन्यवाद दिन चाहन्छु,’ दिपु मोनीले भने, ‘दुई देशबीचको सांस्कृतिक आदानप्रदानलाई प्रवद्र्धन गर्नुका साथै  बंगलादेश र नेपालको सांस्कृतिक सम्पदा आदीको,  विविधताको प्रदर्शनीमा महोत्सवले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्नेछ भनि विश्वास व्यक्त गरे । 

घनश्याम भण्डारीले भने, ‘साँस्कृतिक प्रस्तुतिसँगै चित्रकला र फोटोग्राफी प्रदर्शनीमार्फत महोत्सवले दुई देशको समृद्ध र विविध सांस्कृतिक सम्पदालाई प्रस्तुत गर्नेछ । मोशिउर अहमदले भने, ‘फेस्टिभलले दुई देशका सिर्जनशील व्यक्तिहरूलाई विचार र विचार आदानप्रदान गर्ने मञ्च प्रदान गर्नेछ ।

महोत्सवको उद्घाटन दिन राष्ट्रिय कला ग्यालरीको ग्यालरी सातौंमा पाँच दिने चित्रकला तथा फोटोग्राफी प्रदर्शनीको पनि उद्घाटन गरिएको छ ।महोत्सवको उद्घाटन दिन राष्ट्रिय कला ग्यालरीको ग्यालरी सातौंमा पाँच दिने चित्रकला तथा फोटोग्राफी प्रदर्शनीको पनि उद्घाटन गरिएको छ । प्रदर्शनीमा ८३ बंगलादेशी तथा नेपाली कलाकार तथा फोटोग्राफरका एक सय २३ कलाकृति तथा तस्बिर राखिएको छ ।

 कलाकृति र तस्बिरहरूले दैनिक जीवन, संस्कृति, धर्म, प्राकृतिक सौन्दर्य, चाडपर्व र अन्य चित्रण गर्दछ । बंगलादेशी कलाकार अब्दुल मन्नानको एक्रिलिक पेन्टिङ रुपोशी बांग्ला नामक प्रदर्शन गरिएको कलाकृतिले देशको परिदृश्य र प्राकृतिक सौन्दर्यलाई चित्रण गरेको छ। पाल्कीमा महिला शीर्षकको अर्को प्रदर्शन गरिएको कलाकृति, नेपाली कलाकार गीता कुमारी ठाकुरले क्यानभासमा बनाएको कलाकृतिमा चारजना व्यक्तिलाई पालकी बोकेको देखाइएको छ । जो दुई देशको साझा लोक व्यबहार हो । पंक्तिकार कलाकार एससी सुमनका मिथिला शैलीका चित्र ' द लभ रास इन नेचर' र ' फ्रेन्डसीप' शिर्षकको चित्रले लोक शैलीमा आधुनिकताको प्रयोगले विशेष गरि स्थानीय कलाकारहरुको ध्यान आफुतिर तान्न सफल भएको छ । लोककला सांस्कृतिक विशेषताहरू र आदानप्रदानहरूको सबैभन्दा ठूलो भण्डार हो, जसका निशानहरू आधुनिक समयमा  शताब्दीयौंदेखि पार गरिसकेका परिवर्तनहरूमा फेला पार्न सकिन्छ । धेरैको लागि लोक कला संस्कृति र त्यसका मानिसहरूलाई बुझ्ने कुञ्जी हो । सयौं नदीहरू भएको देश बंगलादेशमा धेरै धनी र अद्वितीय मिथिला लोक चित्रकलाको आफ्नो आधारभूत सिद्धान्तहरूसँग विश्वमाझ परिचय गराउदै आएको छ । आनुराधा थापाको ' बुध्द' शिर्षकको  चित्रले गुलाफी र रातो रङ्गको कमल बिच ध्यानास्थ बुध्द विश्वशान्तिको सन्देश दिएको छ । 

कलाकार लोक चित्रकारको चित्र 'मन्जुश्री इन स्तुपा' समुद्रमानको 'श्वेत तारा', उजय बज्राचार्यको 'बज्रपानी बौध्दित्सव' राजप्रकाश तुलाधरको 'अर्धनारीश्वर', कलाकार रामप्रकाश श्रेष्ठको ' आर्य तारा' शिर्षकको पौभा चित्र आकर्षणको केन्द्र भएको  छ । 

बंगलादेशी फोटोग्राफर नफिस अहमद नदवीको चिया बगैंचा शीर्षकको तस्बिरमा महिला चिया बगानमा काम गर्ने कामदारहरू चिया पात लिएर बगैँचाबाट फर्किँदै गरेको देखाइएको छ भने नेपाली फोटोग्राफर विकास रौनियारको द ब्यूटी अफ नेपाल शीर्षकको तस्बिरले नेपालको प्राकृतिक सौन्दर्यलाई चित्रण गरेको छ ।

कार्यक्रमको दोस्रो दिन बंगलादेश सरकारका सांस्कृतिक मामिला राज्यमन्त्री एच.ई. श्री के.एम. दूतावासले बंगलादेश–नेपाल फ्रेन्डसिप सोसाइटी सँगको सहकार्यमा बंगलादेश शिल्पकला एकेडेमीको राष्ट्रिय रंगमञ्चमा आयोजना गरेको सांस्कृतिक कार्यक्रमको आज साँझ खालिद, सांसद र राजदूत घनश्याम भण्डारीले संयुक्त रुपमा उद्घाटन गर्नुभयो ।

कार्यक्रममा नेपाल र बंगलादेशका कलाकारहरुको परम्परागत नृत्य, लोकगीत र सांगीतिक प्रस्तुति सहित १६ वटा सांस्कृतिक प्रस्तुतिहरु थिए । नेपाली कलाकारहरुले सोरठी, कौरा, मिथिला, तामाङ सेलो लगायतका परम्परागत सांगीतिक तथा सांस्कृतिक नृत्य प्रस्तुत गरेका थिए भने बंगलादेशका कलाकारहरुले पनि परम्परागत तथा लोकनृत्य तथा सांगीतिक प्रस्तुतिहरु प्रस्तुत गरेका थिए ।

सो अवसरमा बोल्दै राजदूत घनश्याम भण्डारीले सांस्कृतिक कार्यक्रमको उद्देश्यबारे प्रकाश पार्दै दुई देशबीचको मित्रता र समझदारीलाई मजबुत बनाउन कला र संस्कृतिको भूमिका रहेकोमा जोड दिए । कार्यक्रमका प्रमुख अतिथि माननीय श्री के.एम. सांसद खालिदले नेपाल र बंगलादेशबीचको सभ्यताको सम्बन्धलाई उजागर गर्दै स्वस्थ समाजका लागि कला र संस्कृतिको संरक्षण र प्रवर्द्धन गर्नुपर्नेमा जोड दिए ।

बंगलादेश–नेपाल मैत्री समाजका अध्यक्ष मोशिउर अहमदले स्वागत मन्तव्य राखेका थिए । कार्यक्रममा बंगलादेशको संयुक्त सांस्कृतिक गठबन्धनका अध्यक्ष गुलाम कुद्दुस, पोखरा एकेडेमीका कुलपति पद्मराज ढकाल र बंगलादेश शिल्पकला एकेडेमीका सचिव सलाहुद्दिन अहमदले पनि मन्तव्य राखेका थिए ।

नरमशक्ति कुटनीति

कुटनीति र विदेश नीतिलाई समानार्थी वा पर्यायवाची शब्दको रूपमा पनि प्रयोग गरेको पाइन्छ; तर कुटनीति र विदेश नीतिका बिच केही मात्रामा भिन्नता रहेको छ । एक राष्ट्रले अर्को राष्ट्रप्रति देखाउने सद्भाव, व्यवहार र दृष्टिकोणका सम्बन्धमा अपनाइने नीति विदेश नीति हो भने कुनै पनि राष्ट्रले अपनाउने समग्रव्यवहार र नीतिगत कार्यान्वयनको तरिका कुटनीति हो । त्यसैले कुटनीति विदेश नीति होइन; विदेशनीति कार्यान्वयन गर्ने साधन हो । अथवा कुटनीति सिद्धान्त होइन; बरु विदेशनीति अनुसार अन्य राष्ट्र वा अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूसँग गरिने व्यवहार हो, जसका माध्यमबाट विदेशनीतिले निर्धारण गरेको लक्ष्यप्राप्त गर्न सकिन्छ । तसर्थ कुटनीतिले विदेश नीतिको लागि मेरुदण्डको भूमिका खेलेको हुन्छ । हरेक राष्ट्रले आफ्नो भौगोलिक अवस्थिति, देशभित्रको राजनीति र राष्ट्रको लक्ष्यको सापेक्षतामा विदेश नीति निर्धारण गर्दछ । विदेशनीति राष्ट्र–राज्यको हातमा रहेको यस्तो साधन हो, जसको प्रयोगबाट अन्य देश वा अन्तर्राष्ट्रिय प्रणालीको स्वभावलाई आफ्नो सोंच अनुकूल परिवर्तन गराउन सकिन्छ । निर्धारित नीति कार्यान्वयन वा व्यवहारिक प्रयोग कुटनीतिका माध्यमबाट गरिन्छ । 

यिनै कुराहरुलाई  मनान गरि नेपाल ललितकला प्रज्ञा प्रतिष्ठानको दोस्रो कार्यकालमा दुई देश नेपाल र बङ्गलादेश बिच सहयोग समझदारीमा हस्ताक्षर भयो  र दुई देशको उच्चस्तरिय कलाकार चित्रकार, मुर्तिकारको टोलीले दुई देशको भ्रमण गरेको थियोे । नेपाल सरकार संस्कृति  पर्यटन तथा नागरिक उडयन मन्त्रालय र सार्क कल्चरल सेन्टर श्रीलंकाको संयुक्त आयोजनामा 2017मा सार्क आर्टिस्ट क्याम्प र प्रदर्शन नेपालमा सम्पन्न भएको  थियो । जसमा बंगलादेशको चित्रकारहरुको सहभागिता रहेको थियो । जसको संयोजन तत्कालिन नेपाल ललितकला प्रज्ञा प्रतिष्ठानको लोककला प्रमुख प्रमुख पंक्तिकार स्वयं एससी सुमनले गरेका थिए । 

तत्पश्चात  सन 2018 मा बंगलादेशको शिल्पकला एकेडमीमा सप्ताह व्यापि नेपाल कला मेलाको आयोजना गरिएको थियो । जसमा चित्रकला, मुर्ति कला, पौभाकला, लोककला र हस्तकलाको बृहत प्रदर्शन गरियो । यसै क्रमलाई निरन्तरता दिदैमा  नेपाल ललितकला प्रज्ञा प्रतिष्ठानको निमन्त्रणामा सार्क स्तरीय कला कार्यशाला तथा गोष्ठीमा बंगलादेशको टोलीले उच्च समान्नका साथ सहभागीता जनाएको थियो । 

नेपाली शिल्प विरासत र परम्परा छ, जसको अनेक रुप छ । लोकगीत, संगीत, लोक चित्रकला, नेपाली संस्कृतिको एक हिस्सा हो, जो विश्वका विभिन्न देशमा मात्रै पुगिसकेको छैन, आफ्नो विशिष्टता पनि स्थापित गरेको छ । देशको हरेक कुना र कुनामा, विभिन्न शिल्प कला रूपहरूको विविधता अतुलनीय छ । वास्तुकला, काठको काम, मूर्तिकला, धातु, काठ वा ढुङ्गाबाट बनेका कलाकृतिहरू र कपडाहरूमा छापिएका छापहरू आफैंमा अद्वितीय छन् । मिथिला लोक चित्रकला मानव सभ्यताको एक प्रमुख अभिव्यक्ति हो । जसको माध्यमबाट आफ्नो भावना व्यक्त हुँदै आएको छ । 

नेपाल ललितकला प्रज्ञा प्रतिष्ठानको तेस्रो कार्यकालमा अन्तर्राष्ट्रिय कार्यक्रमहरु प्राय: शुन्यमा झरेको थियो । चौथो कार्यकाल मा नेपाल ललितकला प्रज्ञा प्रतिष्ठानको दोस्रो कार्यकालमा नयाँ पदाधिकारीहरुको नियुक्ति भै सकेको छ । अगामी दिनहरुमा कलाको अन्तर्राष्ट्रिय कार्यक्रमहरुले निरन्तरता अपाउने अपेक्षा गर्न सकिन्छ । 

संस्कृति कार्यक्रम स्थापनाको ५० औं वार्षिकोत्सवको उपलक्ष्यमा मार्च १४-१८ सम्म आयोजना हुने पाँच दिने नेपाल-बंगलादेश कला तथा सांस्कृतिक महोत्सव २०२३ को एक हिस्सा हो । कार्यक्रममा कूटनीतिज्ञ, कलाकार, विद्वान, विद्यार्थी र सबै क्षेत्रका व्यक्तिहरू सहित करिबकरिब ५०० अतिथिहरूको उपस्थिति थियो ।

महोत्सवमा पाँच दिनसम्म चल्ने चित्रकला र फोटोग्राफी प्रदर्शनी  नेपाली र  बंगलादेशीय कलाकारहरुको  संयुक्त कलाकार्यशाला पनि समावेश छ । चित्रकला र फोटोग्राफी प्रदर्शनीमा ३३ नेपाली कलाकारका ५२ कलाकृति र ५० बंगलादेशी कलाकारका ८० भन्दा बढी कलाकृतिहरू बंगलादेश शिल्पकला एकेडेमीको राष्ट्रिय कला ग्यालेरीमा प्रदर्शनमा छन् । फागुन १८ गते हुने महोत्सवको समापन समारोहमा राष्ट्रिय सभाका उपसभामुख शमसुल हक टुकु प्रमुख अतिथिको रुपमा उपस्थित रहनेछन् ।

चैत्र ४ गते शनिबार २०७९ तदनुसार,  18 मार्च 2023 मा सौर्य दैनिक /  www.souryonline.com मा प्रकाशित 

artistsuman.scd@gmail.com